Advieswerk in verwaarloosde organisaties : Theorie en praktijk voor externe en interne adviseurs

‘Joost Kampen laat je kennismaken met een universum vol verwaarlozingsdynamiek. Hij beschrijft rijp en groen van zijn praktijk en je kijkt over zijn schouder mee. Ik denk dat dat waardevol is: ervaringskennis delen zonder het te versimpelen. Want veranderen verlangt ambachtelijkheid.’ – uit het voorwoord van Hans Vermaak In 2005 introduceerde Joost Kampen de term verwaarloosde organisaties. Het beschrijft organisaties die in wanorde, mismanagement en angst opereren, een situatie die hij als adviseur regelmatig tegenkwam. De term komt oorspronkelijk uit de orthopedagogiek, maar door hem ook voor organisaties te gebruiken, maakte Joost Kampen inzichtelijk dat veranderingen en verbeteringen in dergelijke extreme omstandigheden om een andere aanpak vragen. In 2011 werd zijn proefschrift over dit onderwerp genomineerd voor de Societal Impact Award en werd het boek Verwaarloosde organisaties door de Orde van Organisatiekundigen bekroond tot boek van het jaar. Vijftien jaar na het eerste artikel later zoomt Joost Kampen in op de rol van de (interne en externe) adviseur in verwaarloosde organisaties. Ook dat vereist een andere aanpak dan advieswerk in normale omstandigheden en stelt andere eisen aan de adviseur. In Advieswerk in verwaarloosde organisaties wordt ruim twintig jaar aan praktijkervaring en wetenschappelijk onderzoek gedeeld, waarmee de complexe en veeleisende taak voor adviseurs inzichtelijk wordt gemaakt. Joost Kampen is veranderkundige en verbonden aan de Ambachtsschool voor Organiseren en Veranderen en de Vrije Universiteit en doceert aan de Universiteit Twente, sioo, de Business School Nederland en aog School of Management. Eerder schreef hij Verwaarloosde organisaties (2011, Ooa Boek van het Jaar, in 2015 in Engelse vertaling uitgegeven door Palgrave MacMillan als Emotional Abuse and Neglect in the Workplace) en Leren interveniëren in verwaarloosde organisaties (2017). Advieswerk in verwaarloosde organisaties is het derde boek waarin hij studie naar, en ervaringen in, verwaarloosde organisaties deelt. Inhoudsopgave Voorwoord door Hans Vermaak 9 Inleiding 11 Hoofdstuk 1 Advieswerk in een verwaarloosde organisatie 15 1.1 Een adviesopdracht als raamvertelling 15 1.2 Wat is een verwaarloosde organisatie 16 1.3 Taal en begrippen van advieswerk in verwaarloosde organisaties 19 1.4 Naar de plek der moeite 22 1.5 Wat vind je in dit boek? 25 Verder lezen 27 Hoofdstuk 2 Model van adviesstijlen voor organisatieontwikkeling 29 2.1 Oplossingsgericht advieswerk 30 2.2 Participatief advieswerk 32 2.3 Ontwikkelingsgericht advieswerk 35 2.4 De adviseur als dader, destructief advieswerk 38 2.5 Ervoor-adviesvragen 40 2.6 Erna-adviesvragen 42 Verder lezen 45 Hoofdstuk 3 Advieswerk in de geleefde werkelijkheid 49 3.1 Introductie in het adviseren in de geleefde werkelijkheid 49 3.2 Het organisatiesociologisch perspectief 50 3.3 De schaduwkanten van organisaties 52 3.4 Veranderkundig handelen van de adviseur: patronen in groepen 61 3.5 Het begrijpen van en betekenis geven aan de werkelijkheid in organisaties 65 3.6 De moeite van het leren 73 Verder lezen 79 Hoofdstuk 4 Wat is anders aan advieswerk in verwaarloosde organisaties? 85 4.1 Een ongemakkelijke waarheid 86 4.2 Verwaarloosde jeugd: de kern 87 4.3 De adviseur en de straatcultuur in een verwaarloosde organisatie 90 4.4 Hechtingstheorie 97 4.5 Het andere van advieswerk in verwaarloosde organisaties 101 Verder lezen 107 Hoofdstuk 5 Hoe ziet advieswerk in een verwaarloosde organisatie eruit? 109 5.1 Definitie van opvoedkundig advieswerk 110 5.2 Adviesstijlen en leiderschapsstijlen 111 5.3 Voorwaarden voor een succesvol adviestraject 114 5.4 Contractering van de verwachtingen 123 5.5 Het adviesproces in verwaarloosde organisaties 123 5.6 Schaalgrootte van interveniëren en waarmee beginnen 125 5.7 De intensiteit en duur van het adviesproces 134 5.8 Werkrelaties tussen adviseur en cliëntsysteem 138 5.9 Opdrachtgeverschap 139 5.10 Opdrachtnemerschap 144 5.11 Doorgaan of de opdracht teruggeven 146 5.12 Samenvattend kenmerken van het advieswerk in verwaarloosde organisaties 147 Hoofdstuk 6 Handreikingen voor begeleiding van het collectief leerproces voor herstel van gestagneerde organisatieontwikkeling 153 6.1 Werken als reflective practitioner 153 6.2 Onderzoekend interveniëren 155 6.3 De methode van organisatieontwikkeling en hoe die te begeleiden 157 6.4 Begeleiding van de leerprocessen per doelgroep 168 Verder lezen 173 Hoofdstuk 7 De positie en rollen van de intern adviseur 177 7.1 De positie van de intern adviseur 177 7.2 De agendering van verwaarlozing 178 7.3 De rollen van de intern adviseur 180 7.4 De samenwerking van extern en intern adviseur 181 Hoofdstuk 8 HR-aspecten van het advieswerk in verwaarloosde organisaties 185 8.1 Competenties voor advieswerk in verwaarloosde organisaties 185 8.2 Ervaring 188 8.3 Risico’s en hoe daarmee om te gaan 191 8.4 De adviseur die zelf verwaarloosd wordt: hoe blijf je fit 195 Hoofdstuk 9 Tot besluit 197 9.1 Let op! 197 9.2 Waarom is het alle moeite waard?! 198 9.3 Maatschappelijke verantwoordelijkheid van de adviseur 202 Verder lezen 205 Over de auteur 207 Met dank aan 209 Lijst van tabellen en figuren 211 Bijlage I Werkmateriaal begeleiden organisatieontwikkeling 213 Bijlage II Fragmenten uit het Journaal van de adviseur 245 Register 263