Mensen leven dagelijks met cultuur. Maar omgaan met cultuur is een hele kunst.

Dit boek gaat in op: het begrip cultuur de cultuurverschillen tussen landen waarden interculturele communicatie omgaan met cultuurverschillen Om dit alles duidelijk te maken, gebruiken de auteurs een veelheid aan invalshoeken.

Door het boek heen geven zij aan dat de culturen van landen eigenlijk het minst interessant zijn omdat ze zijn opgebouwd uit duizenden kleinere culturen. Uiteindelijk kom je uit bij het individu en zijn unieke combinatie van eigenschappen en ervaringen.

Leren over cultuur is leren over jezelf en over anderen. Dit boek biedt de basis van je culturele competentie, de combinatie van kennis, vaardigheden en houdingen op het gebied van cultuur.

Studenten in het hbo moeten ongeveer tien competenties verwerven om hun diploma te krijgen en dan aan hun droomtoekomst te gaan werken. De culturele competentie zou tot de bagage van iedere student moeten behoren.

De auteurs hebben hun culturele competenties ontwikkeld door te wonen en werken in het buitenland, door te leren van hun fouten en door telkens opnieuw de theorieën te bestuderen.

Anita van Stralen heeft niet-westerse Sociologie gestudeerd Zij werkt als preventiemedewerker bij Context, Centrum voor GGZ-preventie. Zij verzorgt de trainingen en voorlichtingen aan migranten. Zij werkte hiervoor bij het COA met vluchtelingen.

Pieter van Nispen werkt als docent internationalisering bij de Hogeschool Rotterdam en werkte eerder bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken, het Instituut Clingendael en een internationale consultancy. Aanvullende informatie bij dit boek – een docentenhandleiding, casuïstiek, citaten en presentaties – is te vinden op www.culturelecompetentie.vangorcum.nl

Inhoudsopgave

Culturele competentie Voorwoord IX

Inleiding 1 Doel, doelgroep en belang 1 Titel 3 Aard en gebruik 3 Dankwoord 4

Hoofdstuk 1 Kaders 6 1.1 Inleiding 8 1.2 De culturele competentie 9 1.2.1 Rapporteren over relevante internationale aspecten 10 1.2.2 Rapporteren over en beoordelen van relevante Europese regelgeving 10 1.2.3 Het begeleiden van buitenlandse bezoekers 11 1.2.4 Het vertegenwoordigen van de eigen organisatie in het buitenland 11 1.3 De culturele paradox en de drogreden van het gemiddelde 12 1.4 Benadering 14 1.5 Aanpalende begrippen 15 1.6 De internationale arena 16

Hoofdstuk 2 Cultuur: zoveel mensen, zoveel definities 30 2.1 De studie van cultuur 33 2.1.1 Geschiedenis 33 2.1.2 Onderzoeksbenadering 35 2.1.3 Vakgebieden 35 2.1.4 Definities 36 2.1.5 Paradigma’s 39 2.2 Concepten van cultuur 42 2.2.1 Algemene concepten 42 2.2.2 Het driehoekmodel 44 2.2.2.1 Overeenkomsten 47 2.2.2.2 Gelaagdheid in perspectief 48 2.3 Oefeningen 50 2.4 Korte terugblik 52

Hoofdstuk 3 Rood, wit, blauw, cultuur van jou 54 3.1 Staat en natie 59 3.2 Het vergelijken van culturen van landen 61 3.2.1 Het onderzoek van Hofstede 61 3.2.2 Het onderzoek van Trompenaars 70 Menselijke relaties 71 Opvattingen over tijd 71 Opvattingen over de omgeving 72 3.2.3 Hofstede en Trompenaars vergeleken 81 3.3 Oefeningen 82 3.4 Korte terugblik 88

Hoofdstuk 4 De waarde van waarden 90 4.1 Waarden 95 4.1.1 Weinig verandering van waarden 96 4.1.2 Onderzoeken van waarden 100 4.2 Nationale waardepatronen 105 4.2.1 European values study 107 4.2.2 Enkele resultaten van de EVS en de WVS 109 4.2.2.1 Godsdienst en moraal 109 4.2.2.2 Politiek 111 4.2.2.3 Gezin 113 4.2.2.4 Werk 114 4.2.2.5 Solidariteit 114 4.3 Verschuiving naar het postmodernisme 117 4.4 Korte terugblik 121

Hoofdstuk 5 Cultuurverschillen overbruggen 122 5.1 Theorie en praktijk 124 5.2 Verschillen overbruggen 125 5.2.1 Hoe overbruggen? 129 5.3 Vertrekken 132 5.3.1 Nederland 133 5.3.1.1 Door eigen ogen 133 5.3.1.2 Door andermans ogen 135 5.3.2 Ikke, de kenmerken van een individu als uitgangspunt 137 5.3.2.1 Een eigen lijstje 140 5.4 Oefeningen 142 5.5 Korte terugblik 145

Hoofdstuk 6 Over de grens spreken: i-nterculturele communicatie 146 6.1 Communicatie 148 6.1.1 Vormen van communicatie 150 6.1.2 Taal, Klank en Lichaam 152 6.1.3 Neurolinguïstisch programmeren 153 6.1.3.1 Afstemming en rapport 153 6.1.3.2 Non-verbale signalen 154 6.2 Cultuur en communicatie 155 6.2.1 Het communicatiemodel van Targowski en Bowman 158 6.2.2 Lichaamstaal 163 6.2.2.1 Biologische lichaamstaal 163 6.2.2.2 Culturele lichaamstaal 164 6.3 Interculturele communicatie 168 6.3.1 Halls handgrepen 168 6.3.1.1 Communiceren vanuit een hoge en lage context cultuur 168 6.3.1.2 Monochrone en polychrone tijdsbeleving 170 6.3.1.3 Persoonlijke ruimte 171 6.3.1.4 Snelle en langzame boodschappen 171 6.3.1.5 Bewustwording van snelle en langzame informatiestroom 171 6.3.1.6 Bewustwording van een keten van handelingen 171 6.3.2 Aandachtspunten bij interculturele communicatie 172 6.3.2.1 Smith en Bond 172 6.3.2.2 Guirdham 176 6.4 Oefeningen 183 6.5 Korte terugblik 189

Hoofdstuk 7 De cultuur de baas? 190 7.1 Regeren is vooruitzien 192 7.1.2 Voorbeeld Singapore 193 7.1.2.1 Algemene aspecten 193 7.1.2.2 Algemene culture aspecten 194 7.1.2.3 Singapore-Nederland volgens Hofstede 194 7.1.2.4 Singapore-Nederland volgens Trompenaars 196 7.1.2.5 Singapore-Nederland volgens de WVS 197 7.1.2.6 Singapore-Nederland in een oogopslag 200 7.1.2.7 Gevolgen voor het zakendoen 200 7.1.2.8 Aanbevelingen 202 7.1.3 Voorbeeld Senegal 203 7.1.3.1 Voorbereiding veldonderzoek Senegal 203 7.1.3.2 De rol van de marabout in de islam 204 7.1.3.3 De rol van de marabout in de imaginaire wereld 204 7.1.3.4 Praktische voorbereidingen 204 7.1.3.5 Reis 205 7.1.3.6 Wonen 205 7.1.3.7 Mijn onderzoek 206 7.1.3.8 Werken met een tolk 207 7.1.3.9 Omstandigheden 208 7.1.3.10 Sociale contacten 208 7.1.3.11 Verblijf in Tambacounda 209 7.1.3.12 Afscheid 209 7.1.3.13 Thuis 210 7.1.3.14 Al met al 210 7.1.4 Andere voorbeelden 210 7.2 Wonen en werken in het buitenland 212 7.2.1 Werk 213 7.2.2 Consequenties voor echtgeno(o)t(e) 217 7.2.3 Consequenties voor kinderen 218 7.2.4 Gezondheid 220 7.2.5 Banden met Nederland 221 7.2.6 Huisvesting 222 7.3 Oefeningen 224 7.4 Korte terugblik 225

Hoofdstuk 8 Ten slotte: doen! 226

Bijlagen Bijlage 1: Antwoorden op de oefeningen 234 Hoofdstuk 1 234 Hoofdstuk 2 234 Hoofdstuk 3 235 Hoofdstuk 4 240 Hoofdstuk 5 244 Hoofdstuk 6 246 Bijlage 2: Verschil tussen landen 252 Literatuur 259