Hoe creëren we welzijn en geluk voor velen in plaats van welvaart voor enkelen? Hoe worden bestaande organisaties toekomstbestendig en betekenisvol? Hoe zorgt betekenis voor een wendbare organisatie? Welk leiderschap is nodig om betekenis en échte zelfsturing van medewerkers centraal te stellen? Wat vraagt dit van de bestuurlijke elite in organisaties? Deze indringende en actuele vragen over organisatieontwikkeling vormen de grondslag van dit boek. Ontwikkeling doet zich niet voor in vaste fasen, maar het helpt als je weet waar je je als organisatie en persoonlijk bevindt in het proces en wat de volgende stap kan zijn. Dit inzicht biedt dit boek. Beschouw het als een gids om bestaande organisaties (weer) vanuit betekenis te ontwikkelen en de maatschappelijke impact te vergroten. 'De gelukkige organisatie' is ontstaan uit vele ervaringen – zowel successen als butsen en kneuzingen – die je hopelijk inspireren om een eigen weg in te slaan. Inhoudsopgave Voorwoord 11 Inleiding 15 DEEL I DE (ON)ZEKERHEID VAN GELUK 25 1 Geluk in organisaties: een wenkend perspectief 27 1.1 Extrinsieke motivatie 29 1.2 Intrinsieke motivatie 31 1.3 Betekenisvolle relaties 32 1.4 Wederkerigheid 33 1.5 Wederkerigheid in een gelukkige organisatie 35 Betekenisvolle belofte 36 Zelfsturing van medewerkers 38 Organiseerruimte van teams 40 1.6 Paradigmaverschuiving 41 2 Herstel van vertrouwen 45 2.1 Moraliteit als schoonmaakmiddel 48 2.2 Transitie 51 Ontwikkellijnen 52 Een emergent proces 53 Van A naar B volgens de principes van B 55 Zo licht als mogelijk, zo zwaar als nodig 57 2.3 Transformatie 58 Denken vanuit het geheel 59 De cyclus van betekenisgeving 61 Van afhankelijk naar interdependent 62 2.4 Herstel van vertrouwen in vier fasen 64 Eerste fase: congruentie 67 Tweede fase: consistentie 68 Derde fase: voorspelbaarheid 69 Vierde fase: eigenaarschap 71 2.5 Tot slot 72 3 De zekerheid van ongeluk 75 3.1 Een verwaarloosde organisatie 77 Disfunctionele patronen 79 Gebrek aan duidelijkheid en sturing 80 Onbewust onbekwaam management 83 3.2 Een systeemgerichte organisatie 85 Een amorele wereld 87 3.3 Tot slot 88 DEEL II VAN WANTROUWEN NAAR VERTROUWEN 89 4 Getting started 91 4.1 Bronnen van verandering 94 4.2 Bewust onbekwaam 96 4.3 Transitie en transformatie 98 4.4 Ondersteuningsvraag, vraagstuk en contractering 100 4.5 Tot slot 103 EERSTE FASE: CONGRUENTIE 5 Betekenis en richting 105 5.1 De betekenisvolle belofte 108 Het DNA van de organisatie 109 De impact van de organisatie 111 De betekenis voor de samenleving 114 5.2 De betekenisvolle belofte formuleren 115 5.3 Ontwikkelplan 115 Kaderstelling en begrenzing 117 Een ondergrens formuleren 119 5.4 Transformatie in de fase congruentie 121 Managementteam als leidende coalitie 122 Bron & bestemming 123 Halen & brengen 126 Niet voor iedereen 127 5.5 Het resultaat 129 TWEEDE FASE: CONSISTENTIE 6 Schoonmaken en betekenis borgen 133 6.1 Ontwikkellijn 1: Verbinden op de betekenisvolle belofte 136 6.2 Ontwikkellijn 2: Vitalisering van professionaliteit 138 6.3 Ontwikkellijn 3: Gebruikmaken van de kracht van teams 143 Formeer duidelijke teams 143 Bepaal organiseerruimte 145 Stel een teamontwikkelingsplan op 148 Maak niet-functioneren bespreekbaar 152 6.4 Ontwikkellijn 4: Leer- en ondersteuningsnetwerken creëren 154 6.5 Ontwikkellijn 5: Bouwen aan een wendbare organisatiestructuur 156 6.6 Transformatie in de fase consistentie 161 6.7 Het resultaat 163 DEEL III VAN VERTROUWEN NAAR ZELFVERTROUWEN 165 DERDE FASE: VOORSPELBAARHEID 7 Aan het (betekenisvolle) werk! 167 7.1 Ontwikkellijn 6: Dienstbare ondersteunende diensten creëren 171 Formeer ondersteuningsteams 173 7.2 Transformatie in de fase voorspelbaarheid 177 7.3 Vallen en opstaan 177 Onomkeerbare transformatie 179 7.4 Omgaan met verschillen 181 Dilemma’s 183 Conflicten 184 Eigen gevoel als sturingsmechanisme 185 7.5 Ontwikkellijn 7: Bouwen aan conflictbestendigheid en conflictbestendigheid 186 Conflicten oplossen 187 7.6 Het resultaat 188 VIERDE FASE: EIGENAARSCHAP 8 Eigenaarschap in een betekenisvolle gemeenschap 191 8.1 Communicatieve zelfsturing 194 8.2 Heelheid 195 8.3 Coöperatieve werkgemeenschap 196 8.4 En, geluk(t)? 198 Bijlage I De duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties 201 Bijlage II Verschillen tussen verwaarloosde, systeemgerichte en gelukkige organisaties 203 Bijlage III Voorbeeld van een generatieve dialoog met bestuurders 207 Bijlage IV Cyclus van actieteams 209 Bijlage V Stadia van teamontwikkeling 211 Literatuur 213 Register 215 D ankwoord 219 Over de auteur 221