Groepsbehandeling heeft een vaste plek gekregen in het behandelaanbod van de zorg. De waaier aan groepsbehandelingen is groot; vaak gaat het om specifieke methodes die worden toegepast bij cliënten met specifieke problemen. Ook goed en efficiënt teamwork met daarbij goede regie en coördinatie is in belang toegenomen. Denk aan de complexe problematiek in de ggz, de somatische zorg, forensische psychiatrie, de ouderenzorg en jeugdzorg die vraagt om resultaatgerichte, multidisciplinaire samenwerking. Het professioneel opzetten van zo’n groep of team en hieraan goed leidinggeven is een factor van betekenis. Dit boek reikt de lezer hiertoe de theorie en praktische vaardigheden aan. Uitgangspunt is de groep als universeel instrument voor groepsbehandeling en teamwork, waarbij de groepsdynamische processen en structuren slim kunnen worden gebruikt voor het optimaliseren van de taak van de groep of het team. Voor wie is dit boek geschreven? Groepsbehandeling en teambegeleiding in de zorg is bedoeld voor alle professionals in de zorg die op zoek zijn naar praktische kennis over en vaardigheid in het organiseren en leiden van alle soorten (online) behandelingsgroepen en zorgteams. In deze volledig herziene editie wordt de kerndoelstelling van het boek nog duidelijker, aan de hand van meer wetenschappelijke onderbouwing en aansluitend daarop meer inzicht en verdieping in de samenhang tussen groepsdynamica, groepsbehandeling en teamwork. Ook wordt in deze editie aandacht besteed aan zorgteams. Overer de auteur :  Willem de Haas is klinisch psycholoog en psychotherapeut. Hij is expert op het gebied van groepen en groepsdynamica en heeft vele jaren ervaring als groepsbehandelaar en teamleider in de ggz. Daarnaast verzorgt hij via zijn eigen trainings- en adviesbureau lezingen, workshops en trainingen op het gebied van groepsdynamica, groepsbehandeling en de organisatie van zorgteams .Inhoudsopgave Voorwoord 9 Inleiding 11 Deel 1 VOORDAT DE GROEP BEGINT 15 1 Groepsdynamiek als natuurlijke krachtbron 17 1.1 Profiteren van de groepsdynamiek 17 1.2 Deelnemers aan een behandelingsgroep leren van interacties met elkaar 23 1.3 Leren teamleden ook van de interacties met elkaar 28 2 Interactie in kaart brengen 29 2.1 Inleiding 29 2.2 De Roos van Leary: het model 30 2.3 De Roos van Leary als instrument 38 3 Een groep organiseren 43 3.1 Het fundament van de groepsdynamica: het onderscheid tussen groepstaak en groepsproces 43 3.2 Een groep organiseren, stap 1: de groep op papier 48 3.3 De groep voorbereiden: deelnemers selecteren en voorbereiden 67 3.4 Een groep organiseren, stap 2: de groep starten: de pitch 74 Deel 2 DE GROEP BEÏNVLOEDEN 79 4 Een groep leiden 81 4.1 Inleiding 81 4.2 Leiderschap en leidinggeven 81 4.3 Hoe een groepsleider invloed krijgt 82 4.4 Het basisgereedschap van de groepsleider 86 4.5 De groepsleider als persoon 101 5 Een groep sturen 105 5.1 Inleiding 105 5.2 Twee aangrijpingspunten voor beïnvloeding van een lopende groep: taak en proces 105 5.3 De juiste balans tussen taak en proces: de werkgroep 109 5.4 Een groep sturen 111 5.4.1 De groepstaak komt eerst; het groepsproces dient de taak 111 5.4.2 Wanneer het nuttig of nodig is de taak extra aandacht te geven 113 5.4.3 Wanneer is het nuttig of nodig het groepsproces extra aandacht te geven 117 Deel 3 GROEPSPROCESSEN STUREN 119 6 Groepscohesie: hechtingskrachten in de groep 121 6.1 Inleiding 121 6.2 Wat is groepscohesie 121 6.3 De ontwikkeling van groepscohesie 130 6.4 Groepscohesie waarnemen 135 6.5 Groepscohesie en taakprestatie 137 6.6 Handleiding voor de praktijk I: groepscohesie bevorderen aan het begin van een groep 138 6.6.1 Inleiding 138 6.6.2 Cohesie bevorderen voorafgaand aan de groep 139 6.6.3 Groepscohesie bevorderen in de beginperiode van een groep 139 6.7 Handleiding voor de praktijk II: groepscohesie benutten in een lopende groep 150 7 Interactielijnen en relatiepatronen 157 7.1 Inleiding 157 7.2 Het belang van interactie 157 7.3 Interactie waarnemen 159 7.4 Handleiding voor de praktijk: interactie sturen 172 7.4.1 Invoegen of de ‘tussenkomst’ 173 7.4.2 Interactie bevorderen 174 7.4.3 Interactie remmen 184 8 Groepsontwikkeling 189 8.1 Inleiding 189 8.2 Wat is groepsontwikkeling 189 8.3 De bronnen van groepsontwikkeling 190 8.4 Herkenning van de groepsontwikkeling: het model van Levine 193 8.5 Ontwikkelingsstagnatie 207 8.6 Handleiding voor de praktijk: groepsontwikkeling sturen 210 8.6.1 De ontwikkeling van een lopende groep bevorderen 212 8.6.2 Ontwikkelingsstagnatie opheffen 220 9 Groepsnormen en sociale invloed 223 9.1 Inleiding 223 9.2 Groepsnormen 223 9.3 De functie van groepsnormen 226 9.4 Ontstaan en ontwikkeling van normen: sociale invloed en groepscultuur 230 9.5 Normen in de praktijk: conformisme, individuele speelruimte en normloosheid 234 9.6 Handleiding voor de praktijk: normen sturen 239 9.6.1 Inleiding 239 9.6.2 Normen bevorderen in een beginnende groep 241 9.6.3 Normen sturen in een lopende groep 246 9.6.4 Normen veranderen en blokkeren in een lopende groep 250 10 Rolgedrag in de groep 255 10.1 Inleiding 255 10.2 Wat is een rol, hoe ontstaat een rol, soorten rollen 255 10.3 De functie van rollen voor de groep en voor het individu 260 10.4 Hoe werken rollen in de praktijk: rolzuiging 265 10.5 Ontstaan en ontwikkeling van rollen 267 10.6 Negatieve rolontwikkeling: rolfixatie en rolvervaging 268 10.7 Rolrepertoire van de groepsleider 275 10.8 Handleiding voor de praktijk: rolgedrag sturen 276 10.8.1 Bevordering van rolontwikkeling 277 10.8.2 Rolgedrag remmen 279 10.8.3 Met rolgedrag sturen 282 11 Beëindiging en afscheid in de groep 285 11.1 Inleiding 285 11.2 Beëindiging van de groepstaak 285 11.3 Het proces van beëindiging: scheidingscrisis en beëindigingsfase 286 11.3.1 De scheidingscrisis 287 11.3.2 Beëindigingsfase 292 11.4 De therapeutische waarde van beëindigingsprocessen 298 11.5 Handleiding voor de praktijk: beëindiging in een groep sturen 299 11.5.1 Beëindiging organiseren 299 11.5.2 Het proces van beëindiging bevorderen 306 11.5.3 Beëindiging sturen in de beëindigingsfase 310 12 Diepteprocessen in de groep 313 12.1 Inleiding 313 12.2 Angst hoort erbij 314 12.3 Vermijdingsvormen bij een groep 317 12.4 Regressie en overdracht in de groep 322 12.5 Tegenoverdracht bij en openheid van de groepsleider 326 12.6 Tegenoverdracht bij de gehele groep of het gehele team 328 Troubleshootinggids 331 Literatuur 371 Register 380