Groepsdynamica is de wetenschappelijke studie van het gedrag van mensen in groepen. Daarnaast is het een algemeen gebruikte term voor de processen die zich in groepen afspelen en de interventies die je er als deelnemer of begeleider op kunt uitoefenen. In Groepsdynamica wordt uitgebreid aandacht besteed aan de ontwikkeling die groepen doormaken vanaf de vorming van een groep. Aan de orde komt wat de impact is van groepsdynamica op mensen die een groep begeleiden of er (professioneel) deel van uitmaken. De volgende vragen worden in het boek beantwoord: Waarom voel je je bij sommige groepen als een vis in het water en voel je je in andere groepen niet welkom of zelfs onveilig? Hoe kun je een goede groep behouden en hoe kun je je kennis en vaardigheden gebruiken om 'lastige' groepen de goede kant op te bewegen? Er is veel geschreven over groepsdynamica, maar dit boek is uniek omdat het zich richt op de (aankomende) groepsbegeleider die zelf ook deel uitmaakt van groepen, bijvoorbeeld als student of als beginnend beroepsbeoefenaar. Het boek is toegankelijk geschreven en bevat veel praktische oefeningen die tijdens de les of een stage of op de werkplek zijn uit te voeren. Groepsdynamica is bijzonder geschikt voor studenten en (beginnend) beroepsbeoefenaren uit opleidingen en beroepen op het gebied van gezondheidszorg, onderwijs, toegepaste psychologie en welzijn. Bij het boek hoort de website www.groepsdynamica1edruk.nl met daarop de antwoorden op de opdrachten bij het boek, extra oefenvragen en ander materiaal. Monique Frequin-Bekker is sociaalpsycholoog en arbeids- en organisatiepsycholoog en is werkzaam als opleider en begeleider van docenten en trainers. Zij doet dit vanuit haar bedrijf BOC-onderwijsadvies. Inhoudsopgave Voorwoord 9 Algemene inleiding 11 1. Inleiding 13 1.1 Groepsdynamica 13 1.2 De opbouw van dit boek 15 1.3 Opdrachten 17 1.4 Samenvatting 17 2. Groepslid of groepsbegeleider? 19 2.1 Inleiding 19 2.2 Wat is een groep? 19 2.3 Soorten groepen 23 2.4 Groepslid of groepsbegeleider 25 2.5 Begeleiden van groepen 29 2.6 Jezelf leren kennen in relatie tot de groep 30 2.7 Basisbehoeften binnen groepen 39 2.8 Groepsontwikkeling 45 2.8.1 Orming-model van Tuckman 45 2.8.2 Model van Levine 47 2.9 Kwaliteiten (en valkuilen) van de groepsbegeleider 48 2.9.1 Het ui-model 49 2.9.2 Het kernkwadrantenmodel 53 2.10 Ontvangen van feedback 60 2.11 Persoonlijkheidstypen en communiceren in groepen 64 2.12 Opdrachten 66 2.13 Samenvatting 67 3. Het ontstaan van een groep: de inclusiefase 69 3.1 Inleiding 69 3.2 Basisbehoeften binnen de inclusiefase 69 3.3 Kennismaken en cohesie 71 3.4 Normen en waarden 75 3.5 Beïnvloeding en conformiteit 77 3.6 Beïnvloeding door de eerste indruk van de groep 83 3.7 Vergelijken binnen de inclusiefase 92 3.8 Bedreigingen voor de groep in de inclusiefase 100 3.8.1 Zwarte schapen 101 3.8.2 Pesten 102 3.9 Opdrachten 104 3.10 Samenvatting 105 4. De controlefase: de groep in beweging/op zoek naar stabiliteit 107 4.1 Inleiding 107 4.2 Basisbehoeften in de controlefase 107 4.3 Leiden en volgen en de Roos van Leary 108 4.4 Leiderschap 115 4.5 Theorieën over leiderschap 116 4.5.1 Theorieën gericht op karaktereigenschappen 116 4.5.2 Theorieën gericht op gedrag 116 4.5.3 Situationele theorieën 117 4.5.4 Contingentietheorieën 120 4.5.5 Uitwisselingstheorieën 122 4.6 Charismatisch leiderschap 123 4.7 Transformationeel leiderschap 124 4.8 Authentiek leiderschap 124 4.9 Kenmerken en vaardigheden van effectieve leiders 124 4.10 Leiderschap: de belangrijkste trends 125 4.11 Zakelijk leiderschap 127 4.12 Ben je een leider of een volger? 129 4.13 De groep helpen bij het nemen van beslissingen 131 4.14 Conflicten 133 4.15 Macht en machtsmisbruik in de groep 137 4.16 Bedreigingen voor de groep in de controlefase 145 4.16.1 De aanwezigheid van informele leiders 145 4.16.2 ‘Afgemaakt’ door de groep 146 4.16.3 Weerstand 148 4.16.4 Bedreigende oefensituaties in groepen 155 4.17 Opdrachten 155 4.18 Samenvatting 157 5. Hoe zijn de groepsleden met elkaar verbonden: de affectiefase 159 5.1 Inleiding 159 5.2 Basisbehoeften in de affectiefase 159 5.3 Feedback 160 5.4 Feedback en zelfpresentatie 165 5.5 Het belonende effect van groepen 166 5.6 Vertrouwen in elkaar 170 5.7 Besluitvorming, groepspolarisatie en groepsdenken 171 5.7.1 Heterogeniteit en de affectiefase 171 5.7.2 Besluitvorming 172 5.7.3 Groepspolarisatie 172 5.7.4 Groepsdenken 173 5.8 Bedreigingen voor de groep in de affectiefase: meeliften op succes 176 5.9 Goed functionerende groepen 179 5.10 De rol van de begeleider in de affectiefase 183 5.11 Opdrachten 184 5.12 Samenvatting 186 6. Een succesvolle groep blijven 189 6.1 Inleiding 189 6.2 Groepsdynamiek als doorlopend proces 189 6.2.1 Inclusiefase 189 6.2.2 Controlefase 190 6.2.3 Affectiefase 190 6.3 Succesvol door sociaal leren, modelling, ‘belonen’ en‘straffen’ 191 6.4 Succesvol door de juiste gevolgtrekkingen: attributie 194 6.5 Succesvol door betere communicatie in de groep 196 6.6 Speciale groepen 204 6.6.1 Therapiegroepen 204 6.6.2 Zelfhulpgroepen 206 6.6.3 Leefgroepen voor jongeren 208 6.7 Begeleiding van groepen 209 6.8 Teamcoaching 210 6.9 Opdrachten 212 6.10 Samenvatting 214 Literatuurlijst 215 Register 217 Over de auteur