Praktische vaardigheden die je als teamcoach of procesbegeleider direct kunt inzetten. Als teamcoach help je teams bij het verbeteren van hun samenwerking, onderlinge communicatie of manier van werken. Jij hebt de rol om in het team het proces zo te begeleiden waardoor die onderwerpen op tafel komen, ze goed besproken worden en het team daardoor beter wordt. De teamdynamiek waarin dat gebeurt kan helpend zijn, maar heel vaak zijn er momenten in de dynamiek die het bereiken van de doelen juist in de weg staan. Dan staan teampatronen of individuele emoties de inhoudelijke discussies in de weg. Het team wil er niet aan, teamleden hebben tegengestelde meningen en volharden daarin, een emotionele uitbarsting tussen verschillende teamleden, of teamleden die rechtstreeks kritiek op jou uiten. Allemaal situaties die zich in het hier-en-nu van de dynamiek voordoen. Op zulke momenten moet je het inhoudelijke programma even loslaten, en de wereld van het proces induiken: procesbegeleiden dus! In dit boek vind je een stevig methodisch kader waarom je dat doet, concrete voorbeelden wanneer je dat doet, heldere stappen hoe je dat in je eigen praktijk doet, en korte toepassingsoefeningen. Het is geschreven voor teamcoaches en iedereen die teams begeleidt. ‘Met veel voorbeelden en checklists voor praktische interventies laten Jaco en Daan in dit boek zien hoe de magie van het procesbegeleiden tot stand komt.’ Karin de Galan (directeur de galan school voor training) Inhoudsopgave Leeswijzer 13 HOOFDSTUK 1 Dit is procesbegeleiden 17 1.1 Procesbegeleiden, wat is het nu precies? 17 1.2 Vragen van teams: de vier dimensies van effectieve teams 19 1.3 Werkniveaus van de procesbegeleider 26 1.4 Het spanningsveld van de procesbegeleider 28 1.5 Ten slotte: leer over je eigen rol 38 HOOFDSTUK 2 Focus bepalen: van ontwikkelvraag naar programma 39 2.1 Met wie contracteer je de ontwikkelvraag? 41 2.2 Het intakegesprek met de opdrachtgever 42 2.4 Informatie vanuit meerdere perspectieven ophalen 52 2.5 Enkele valkuilen in het intakegesprek 57 2.6 Diagnose van dimensies:zo kom je van de ontwikkelvraag naar een programma 63 2.7 Samengevat 65 2.8 Ten slotte: je eigen reflectie 65 HOOFDSTUK 3 Contracteren in het team: direct aan de slag 67 3.1 Aan de slag zonder uitgebreide intake: overzicht en casus 68 3.2 Aan de slag zonder uitgebreide intake: zo kijk je ernaar 71 3.3 Direct aan de slag: weten wat er speelt 75 3.4 Oefening: weten wat er speelt 81 3.5 Andere vormen om direct te starten met een team 84 3.6 Ten slotte: jouw reflectie 88 HOOFDSTUK 4 Procesinterventies op een rij 89 4.1 Verschillende procesinterventies in teams 89 4.2 Een gesprek loopt op de inhoud vast 90 4.3 Bij opvallend of verstorend (groeps)gedrag 91 4.4 Persoonlijke aanvallen in de groep 92 HOOFDSTUK 5 Inhoudelijke discussies die vastlopen 93 5.1 Verharde standpunten in de groep: een casus 93 5.2 Verharde standpunten in de groep: zo kijk je ernaar 95 5.3 Het verbinden van verharde standpunten: de verbindende procesinterventie 99 5.4 En als ze er dan nog steeds niet uitkomen: zo kijk je ernaar 106 5.5 Op zoek naar de dieperliggende oorzaak: de verdiepende procesinterventie 112 5.6 Oefening: gijzelende gedachten herformuleren 114 5.7 Ten slotte: reflectie op jouw praktijk 115 HOOFDSTUK 6 Dynamiek binnen teams bespreekbaar maken 117 6.1 Als jou iets opvalt in de groep: een casus 117 6.2 Als jou iets opvalt in de groep: hoe kijk je ernaar? 118 6.3 Dynamiek bespreekbaar maken: collectief ontschuldigende procesinterventie 123 6.4 Als de onderlinge dynamiek ineffectief is: een casus 124 6.5 Als de onderlinge dynamiek ineffectief is: hoe kijk je ernaar? 125 6.6 Onderlinge dynamiek bespreken: de openleggende procesinterventie 129 6.7 Als het team niet wil bewegen: een casus 131 6.8 Als het team niet wil bewegen: hoe kijk je ernaar? 132 6.9 Het team in beweging krijgen: de confronterende procesinterventie 138 6.10 Oefeningen 139 6.11 Ten slotte: reflectie op jouw praktijk 142 HOOFDSTUK 7 Persoonlijke aanvallen in de groep 145 7.1 Iemand reageert aanvallend op een ander: een casus 145 7.2 Iemand reageert aanvallend op een ander: hoe kijk je ernaar? 146 7.3 Iemand reageert aanvallend op een ander: de individueel ontschuldigende procesinterventie 152 7.4 Kritiek op jouw rol of aanpak: een casus 154 7.5 Kritiek op jouw rol of aanpak: zo kijk je ernaar 155 7.6 Over wie gaat dit nu eigenlijk: de kritiekoplossende procesinterventie 162 7.7 Oefening: kritiek groepsdynamisch duiden 164 7.8 Ten slotte: reflectie op jouw praktijk 166 SLOTWOORD De wereld achter de magie 167 BIJLAGE 1 Voorbeeldprogramma’s 169 Voorbeeldprogramma 1: Teamontwikkeling van een OR in één dag 169 Voorbeeldprogramma 2: Studiedag leerkrachtenteam van een basisschool 172 BIJLAGE 2 Terugkoppelsessie na invullen TeamQ 175 BIJLAGE 3 Quickscan, hoe staat het team ervoor? 177 Lijst van interessante literatuur en achtergronden 179