Derde, geheel herziene editie met kennissite en kleurenapp 'Leren veranderen' is al twintig jaar het handboek voor de veranderkundige. Deze derde geheel herziene editie bestaat uit zowel het fysieke handboek als de kennissite www.lerenveranderen.nl. Het boek biedt een actueel, compact en samenhangend overzicht van belangrijke veranderlessen. Op de kennissite doen we recht aan alle extra materialen die in twintig jaar tijd zijn ontwikkeld door ons en anderen: oefeningen, cases, videocolleges, toelichting, verdieping, onderzoek, kennisclips. Handboek en website samen bieden alle benodigde kennis voor veranderaars in opleiding en praktijk. Ze stellen de lezer in staat om zowel de breedte te overzien als de diepte op te zoeken. Ieder kan zo zijn eigen lees- en leerroute volgen. Aan bod komen: - Werken met de veranderkleuren: het palet van veranderbenaderingen, de dynamiek ertussen en de toepassingen ervan - Kijken en begrijpen: hoe je veranderopgaven afbakent en diagnosticeert en hoe je achterliggende oorzaken (vaak al doende) blootlegt - Strategie en plannen: hoe je een veranderaanpak met de grootste slaagkans vormgeeft en hoe je die concreet maakt en onderweg blijft bijstellen - Interveniëren en communiceren: wie eigenlijk de veranderaars zijn in organisaties, wat ze in hun mars moeten hebben en hoe ze invloed uitoefenen 'Leren veranderen' is geschreven voor iedereen die verantwoordelijkheid neemt voor het (helpen) sturen en realiseren van veranderingen. Het geeft inzichten, methoden en instrumenten om op een professionele manier veranderingstrajecten te ontwerpen en tot leven te brengen. En lardeert dit met constructieve verwarring waar nodig. Inhoudsopgave Voorwoord 9 1 Introductie 13 Waarover gaan het boek en de website? 15 Waarom zouden organisaties gepland veranderd moeten worden? 16 Voor wie zijn dit boek en de website? 16 Hoe zit dit boek in elkaar? 16 Wat kun je ermee? 19 Wat kun je er niet mee? 20 Hoe kan je het boek lezen? 20 Hoe kan je de website gebruiken? 20 2 Waarom veranderen zo gecompliceerd is 23 2.1 Over losse koppelingen 26 2.1.1 Ambiguïteiten in organisaties 26 2.1.2 Losse koppeling tussen opvattingen en gedrag 27 2.1.3 Vuilnisvatbesluitvorming 28 2.1.4 Implicaties voor veranderaars en verandertrajecten 30 2.2 Over managen en gemanaged worden 31 2.2.1 Autonome medewerkers en hiërarchische managers 31 2.2.2 Oerconflict 33 2.2.3 Pocket veto 34 2.2.4 Implicaties voor veranderaars en verandertrajecten 36 2.3 Over chaosdenken 37 2.3.1 Dynamisch evenwicht 38 2.3.2 Autonome ontwikkeling 41 2.3.3 Structurele spanning en structurele conflicten 44 2.3.4 Implicaties voor veranderaars en verandertrajecten 45 2.4 Sociopolitieke mechanismen 46 2.4.1 Actietheorie en macht 46 2.4.2 Informele organisatie 47 2.4.3 Economische uitwisseling in groepen 49 2.4.4 Implicaties voor veranderaars en verandertrajecten 50 2.5 Over fixaties 51 2.5.1 Gemene problemen 51 2.5.2 Ontwikkelingspatronen in groepen 53 2.5.3 Vergiftigende emoties en verwaarlozing 55 2.5.4 Implicaties voor veranderaars en verandertrajecten 57 2.6 Vijf groepen mechanismen vol irrationaliteit 59 3 Denken over veranderen in kleuren 63 3.1 Veranderstromingen en -benaderingen 67 3.2 Vijf hoofdbetekenissen van het woord veranderen 68 3.3 Geeldrukverandering 70 3.4 Blauwdrukverandering 73 3.5 Rooddrukverandering 76 3.6 Groendrukverandering 79 3.7 Witdrukverandering 82 3.8 Twee nevenkleuren 87 3.9 Enkele vingeroefeningen 89 3.10 Wat is effectief, waar en werkzaam? 90 3.11 Inkleuren van een case: Joseph en Johanna 93 3.12 Tot slot van dit hoofdstuk 101 4 Hoofdbestanddelen van geplande verandering 105 4.1 Bestanddelen van de methode 107 4.2 Uitkomsten, effecten en bestemming 112 4.3 Context en historie: invloedsfactoren op het veranderidee 118 4.4 Rollen en actoren 123 4.5 Fasen en processen 126 4.6 Communicatie en betekenisgeving 130 4.7 Sturing en reflectie 137 4.8 Spelen met de bestanddelen: een uitgebreid voorbeeld 141 5 Begrijpen wat er aan de hand is 147 5.1 Afbakening 150 5.2 Diagnose 154 5.2.1 Meervoudig kijken 154 5.2.2 Gebruiken van modellen 161 5.2.3 Diagnose is ook een interventie 167 5.2.4 Diagnose als onderzoeksproces 170 5.3 Kern van het vraagstuk 173 5.3.1 Betekenis geven: wat is de angel of kiem? 173 5.3.2 Inzetten van intuïtie of causale diagrammen 175 5.3.3 Participatie: wel of niet? 179 6 Verandering tot realiteit maken 181 6.1 Veranderstrategie 184 6.1.1 De afbakeningsvragen als drie indicatoren voor strategiekeuze 189 6.1.2 De kern van het vraagstuk en de benodigde diepgang als vierde indicator 193 6.1.3 De inbedding van de verandering als vijfde indicator voor strategiekeuze 201 6.1.4 Wikken en wegen bij de strategievorming 211 6.1.5 Vaststellen van de veranderstrategie 219 6.2 Interventieplan 222 6.2.1 Versterken van de aanpak: focussen 223 6.2.2 Samenhang en consistentie zoeken: balanceren 226 6.2.3 Communiceerbaar maken: managen van verwachtingen 231 6.2.4 De moeite waard: relevant houden 234 6.3 Interventies 235 7 Veranderaars veranderen 245 7.1 Rollen en stijlen 250 7.2 Competenties 253 7.3 De professionele loopbaan 259 7.4 Kleurprofiel en kleurentest 262 7.5 Reflectief je praktijk beoefenen 267 7.5.1 Van observeren tot waarnemen 269 7.5.2 Van conceptualiseren tot betekenis geven 270 7.5.3 Van experimenteren tot committeren 272 7.5.4 Van ervaren tot (niet) handelen 274 7.6 Kenniswerk 275 8 Kleurendenken voor gevorderden 279 8.1 Het kleurendenken als metatheorie 281 8.1.1 Incommensurabiliteit: kleuren in competitie 284 8.1.2 Tussen situationeel denken en continue dialoog 289 8.2 Vier toepassingen van de kleurentheorie 292 8.2.1 Kijken naar organisaties 292 8.2.2 Aanpakken van verandering 296 8.2.3 Opereren als veranderaar 303 8.2.4 Veranderen is communiceren 308 8.3 Misverstanden 315 8.4 Tot slot 323 Toegift 1 Vijf woordenboekjes voor de vijf hoofdkleuren van veranderen 325 Toegift 2 Spanningen tussen steeds twee kleuren 337 Toegift 3 Reacties op dit boek 339 Literatuur 341 Namenregister 353 Trefwoordenregister 357 Over de auteurs 365