De adolescentie/puberteit is een zowel belangrijke als onstuimige fase in het leven van jonge mensen. De snelle en ingrijpende ontwikkeling die zij in deze periode doormaken, gaat vaak gepaard met een toename van emotionele en/of gedragsproblemen. Dat geldt zeker voor adolescenten met een autismespectrumstoornis (ASS). Als gevolg van deze stoornis zijn zij vaak maar in beperkte mate in staat om gepast en ongepast seksueel gedrag van elkaar te onderscheiden en om de eigen en andermans grenzen te bepalen in de uiting van intimiteit en seksuele behoeftes. Goede, toegespitste informatie en begeleiding zijn daarom voor deze groep van groot belang. De training ‘Ik Puber’ heeft ten eerste als doel om jongeren met een ASS te informeren over de puberteitsontwikkeling en seksualiteit en om vaardigheden te ontwikkelen die van pas komen bij het omgaan met relatievorming en intimiteit. Ten tweede heeft de Ik Puber-training als doel om adolescenten met een ASS die al problemen hebben op het gebied van psychoseksualiteit te begeleiden. Inhoudelijk is dan ook gekozen voor een uitgebreide training die zowel een educatief als een therapeutisch karakter draagt. De Ik Puber-training biedt hulpverleners een bruikbaar handvat om jongeren tussen twaalf en achttien jaar met een ASS de gewenste begeleiding te geven. De training omvat een handboek en een werkboek; het laatstgenoemde is onderdeel van de website www.ikpuber.nl. Het handboek omvat vier delen. Deel 1 geeft achtergrondinformatie over ASS, de psychoseksuele ontwikkeling en de problemen die de adolescent en zijn ouders en hulpverleners gedurende die periode (kunnen) ondervinden. In het tweede deel wordt de Ik Puber-training geïntroduceerd en wordt ingegaan op de achtergrond en doelstelling van de training. Deel 3 vormt de praktische handleiding met daarin aandacht voor de benodigde materialen en de opbouw van de lessen. Het vierde deel ten slotte bevat een omschrijving van de ‘Ik Puber-lessen’ en aandachtspunten bij de lesstof en oefeningen. Het hand- en werkboek stellen de trainer in staat toegespitste en gedegen informatie en begeleiding aan te bieden die aansluit bij de belevingswereld, specifieke vragen en problemen van de doelgroep. Psychoseksuele ontwikkeling bij adolescenten met een autismespectrumstoornis Voorwoord Inleiding 1 Theoretische achtergrond 1.1 De autismespectrumstoornis 1.2 Verklaringsmodellen voor een autismespectrumstoornis 1.3 De adolescentie en de psychoseksuele ontwikkeling 1.4 Problemen tijdens de adolescentie 1.5 Problemen met seksualiteit van jongeren met een ASS 1.6 Informatieverstrekking over seksualiteit 1.7 Begeleiding is belangrijk 1.8 Begeleiding in de hulpverleningssetting: de Ik Puber-training 2 Randvoorwaarden en achtergrond van de Ik Puber-training 2.1 Randvoorwaarden en achtergrond van de Ik Puber-training 2.2 Uitgangspunten 2.3 Opzet Ik Puber-training 2.4 Betrokkenheid van ouders en/of verzorgers 2.5 Profielschets trainer 2.6 Aanbieden van de lesstof aan de doelgroep 2.7 Attitude van de trainer 2.8 Seksueel grensoverschrijdend gedrag en psychoseksuele problemen 2.9 Seksuele intimidatie en seksueel misbruik 2.10 Afwijkend seksueel gedrag 2.11 Overige psychoseksuele problemen 29 2.12 Beoordeling van seksueel grensoverschrijdend gedrag 2.13 Omgaan met daderschap 2.14 Omgaan met slachtofferschap 2.15 Omgaan met overige psychoseksuele problemen 2.16 Train-de-trainer module 3 Praktische handleiding 3.1 Praktische handleiding 3.2 Basismaterialen 3.3 Aanvullend materiaal 3.4 Illustraties 3.5 Aanvang Ik Puber-training 3.6 De Ik Puber-training op maat 3.7 Opbouw van de lessen 3.8 Toelichting op de tekst en oefeningen uit het werkboek 3.9 Afsluiting Ik Puber-training 4 De lessen Les 1 Praten over de puberteit Les 2 Zo zie ik eruit Les 3 Een goede eerste indruk Les 4 Hoe noem je dat? Les 5 Veranderingen tijdens de puberteit bij jongens Les 6 Veranderingen tijdens de puberteit bij meisjes Les 7 Vrijen met jezelf Les 8 Vriendschap Les 9 Verliefd zijn enzo … Les 10 Twijfels en verwarring tijdens de puberteit Les 11 Verliefd zijn en verkering Les 12 Veilig vrijen Les 13 De eerste keer Les 14 Zwangerschap en geboorte Les 15 Waar ligt jouw grens? Les 16 Grenzen van jezelf en een ander Les 17 Internet en contact maken Les 18 Foute vriendjes en loverboys (aanvullende les voor meisjes) Begrippenlijst Referenties Bijlagen Bijlage 1 Vragenlijst voor ouders Bijlage 2 Vragenlijst voor de jongeren Bijlage 3 Vragenlijst evaluatie voor ouders Bijlage 4 Vragenlijst evaluatie voor de jongeren Over de auteurs