Professionals in het sociaal domein staan regelmatig voor lastige dilemma’s. Ze komen op voor de belangen van hun cliënten, maar moeten tegelijkertijd efficiënt en kostenbewust werken en kunnen omgaan met de (lokale) overheid als opdrachtgever. Dit vraagt om een meer ondernemende rol van de sociaal professional. Sociaal ondernemen biedt handvatten om deze ondernemende kwaliteiten te ontwikkelen en vorm te geven en nodigt uit tot reflectie hierover. Sociaal ondernemen beschrijft de competenties die de sociaal professionals nodig hebben en het krachtenveld waarbinnen zij hun doelen willen bereiken. Aan bod komen motieven voor sociaal ondernemend handelen, de ethische consequenties daarvan en businessplannen die een onderneming kunnen onderbouwen. Hoe een ondernemende houding bijdraagt aan toegang tot recht, het zichtbaar maken van impact op lokaal niveau en het sociaal ondernemen door burgers wordt eveneens behandeld. Ook is er aandacht voor de vraag naar welke samenleving je wilt streven en welke richting wordt gekozen bij sociale verandering en innovatie. Elk hoofdstuk begint met een aansprekende casus met vragen waarmee het onderwerp van het hoofdstuk wordt geïntroduceerd en verbonden met de dagelijkse praktijk en bevat tevens een begrippenlijst en een samenvatting. Bij dit boek hoort ook een website, www.sociaalondernemen1edruk.nl, met video’s, achtergrondartikelen, links, een begrippentrainer en een oefentoets bij elk van de hoofdstukken. Sociaal ondernemen is bestemd voor studenten Social work, Toegepaste psychologie en Pedagogiek. Ook startende sociaal ondernemers hebben baat bij dit boek. Inhoudsopgave Inleiding: Ondernemen in het sociaal domein 9 Guido Walraven, Suzan van der Pas, Ido de Vries, Philip Marcel Karré 1 De competenties van een sociaal ondernemende professional 15 Suzan van der Pas 1.1 Sociale innovatie en sociaal ondernemen 17 1.2 De rol van veranderingsprocessen 18 1.3 Kenmerken van sociaal ondernemerschap 20 1.4 21st Century skills en ondernemend gedrag 21 1.5 Samenvatting 24 2 Veranderde en veranderende verhoudingen tussen overheid, markt en gemeenschap 27 Philip Marcel Karré 2.1 Overheid, markt en gemeenschap in theorie 28 2.2 Overheid, markt en gemeenschap in de praktijk 30 2.3 Hybride organisaties 32 2.4 Wicked problems 34 2.5 Samenvatting 35 3 Sociaal activistische professionals en de professionaliteit van het onaangepaste 39 Toby Witte 3.1 Mee- en tegen-bewegen 40 3.2 Verzakelijking van de welzijnszorg 42 3.3 New Public Management 42 3.4 Het creëren van publieke waarde 43 3.5 Politiek-bestuurlijke alertheid 44 3.6 Ondernemende street-level democrats 45 3.7 Onaangepaste professionaliteit 46 3.8 Competenties 47 3.9 Samenvatting 48 4 Wat zijn de motieven van sociaal ondernemende professionals? 53 Ido de Vries 4.1 Welk gedrag kenmerkt sociaal ondernemen? 54 4.2 Wat zijn de motieven van sociaal ondernemers? 56 4.3 Voorbeelden van sociaal ondernemingen 61 4.4 Samenvatting 62 5 Ethiek van het sociaal ondernemend handelen 67 Pim van Rooij 5.1 Wat is sociaal ondernemend handelen? 68 5.2 Professionaliseren 69 5.3 De (on)mogelijkheid van politiserend sociaal werk 72 5.4 Toenemend toezicht 73 5.5 Broosheid van het leven 74 5.6 Samenvatting 75 6 Actieve bewoners, crafting communities en interprofessionele netwerken 79 Suzan van der Pas en Guido Walraven 6.1 Actieve bewoners en collectieven 81 6.2 Wie ondernemen er nog meer in het sociaal domein? 81 6.3 Vormen van sociaal ondernemerschap en ondernemend handelen 82 6.4 Vormen van burgerbetrokkenheid en participatie 85 6.5 Participatie: ladder of spiraal? 87 6.6 Sociaal ondernemen en lokaal beleid 89 6.7 Wat kunnen sociaal professionals leren van ondernemende bewoners? 89 6.8 Samenvatting 90 6.9 Opdrachten 91 7 Sociaal ondernemende professionals en de toegang tot recht 95 Ineke van den Berg 7.1 Menswaardigheid is het fundament van de mensenrechten 96 7.2 Wat betekent sociale rechtvaardigheid? 97 7.3 Wat betekent toegang tot recht? 97 7.4 Wat zijn mensenrechten? 97 7.5 Mensenrechten en toegang tot recht 98 7.6 De sociaal ondernemende professional en de toegang tot recht 99 7.7 Knelpunten die opgelost moeten worden 99 SociaalOndernemen.indd 6 02/03/2020 14:44:25 7 Inhoud 7.8 Relevantie voor de sociaal ondernemende professional 101 7.9 Kennis, vaardigheden, houding en gedrag 101 7.10 Samenwerking ten behoeve van innovatie:de designmethode 102 7.11 Samenvatting 105 8 Economische middelen en businessmodellen voor sociaal ondernemen 109 Jan Jonker en Niels Faber 8.1 Transitie als het nieuw normaal 109 8.2 Waardecreatie 110 8.3 Wat is een businessmodel? 110 8.4 Het Klaverbladmodel 112 8.5 De praktijk: casus ‘Zon op School’ 116 8.6 Nieuwe businessmodellen hebben de toekomst 118 8.7 Samenvatting 119 9 Verantwoording, resultaat en impactmeting in het sociaal domein 123 Jacqueline Scheidsbach en Carly Relou 9.1 Impact en verantwoording 125 9.2 Waarom is inzicht in impact gewenst? 126 9.3 Inzicht in impact: de impactwaardeketen 126 9.4 Voordat aan een impact wordt begonnen 128 9.5 Aan de slag met impactmeting 128 9.6 Groeien in impactmeting 129 9.7 Samenvatting 132 10 Waartoe sociaal ondernemen in het sociaal domein 135 Guido Walraven en Ido de Vries 10.1 Think global, act local 136 10.2 Wat zijn de Sustainable Development Goals? 137 10.3 Ecologisch model 139 10.4 Wat is de donuteconomie? 140 10.5 De betekenis van de SDG’s en de donuteconomie voor de sociaal ondernemende professional 142 10.6 Conclusies 145 10.7 Samenvatting 146 Begrippenlijst 149 Trefwoordenregister 157 Over de auteurs 161